දෙමටමල් විහාරය මෙරට පුරාණ විහාරස්‌ථානයක්‌ වන අතර මෙම විහාරයේ ඉතිහාසය ක්‍රි. පූ. 3 වන හෝ 2 වන සියවස දක්වා ඈතකට දිවයයි. ඌව පළාතේ මොනරාගල දිස්ත්රික්කයේ බුත්තල නගරයේ සිට කිලෝ මීටර් 4ක් පමණ ඈතින් පිහිටා ඇති මෙම විහාරය කුඹුරු යායක්‌ මැද ඉතා අලංකාර වූ භූමි භාගයක පිහිටා ඇත. මෙම විහාරය හා සම්බන්ධ කතා පුවතක්‌ වංස කතා කිහිපයකම ස`දහන්ව ඇති අතර ඒ තුළින් මෙම විහාරයේ ඓතිහාසික පසුබිම නිරූපණය කරගත හැකිය.
කාවන්තිස්ස රජතුමා අවුරුදු 64ක් ආයු වළ`දා මිය පරලොව ගිය පසු දීඝවාපියේ සිටි තිස්ස කුමරු වහාම මාගමට පැමිණ පිය රජුගේ ආදාහන කටයුතු සියල්ල නිම කර නැවත මෑණියන් හා කඩොල් ඇතු රැගෙන ආපසු දීඝවාපියට ගියෝය. මෙහිදී විහාරමහා දේවිය දීඝවාපියට යැමට ප්‍රථම යෝධයෙකු අතෙහි ගැමුණු කුමරුට පණිවිඩයක්‌ යවා ඇත. ‘මාගම අමාත්‍යවරුන් ගාමිණි කුමරුට එහි පැවති අරාජික තත්ත්වය දන්වා යෑවූ බවය’ (මහාවංසය, පරි.24, ගාථා 15,16)
