අති පැරැණි යෝධ ඇළ සැබැවින්ම ඇළක් නොව සැතැපුම් 54ක් දිගට කලා වැවේ සිට තිසා වැව දක්වා පිහිටු වූ දික් වැවක් යැයි කිව හැකි තරමට එහි නිර්මාණය අපූර්වත්වයෙන් පිරී තිබේ. වසර පන්දහසක් තරම් අතීතයට දිව යන දේශීය වාපි හා වාරි ශිල්පයේ මහිමය මූර්තිමත් කෙරෙන අද්විතීය නිර්මාණයක් වූ යෝධ ඇළේ ඉතිහාසය යෝධ ඇළ තරම්ම දිගය. රජකමට කෑදර වී සිටි කාශ්‍යප පුතා “හම්බ කළ ධනය පෙන්වන්නැ,,යි පිය රජු වූ ධාතුසේනගෙන් ඉල්ලා සිටි විට “මා රට – ජාතිය වෙනුවෙන් ඉපැයු ධනය පෙන්වන්නට මා සමඟ එන්න යයි,, පුතාට විධාන කොට තමන් ද අසු පිටට නැඟී කලාවැව දක්වා ගමන් කර ඇත්තේ යෝධ ඇළේ බැම්ම දිගේ යයි අදටත් ජනප්‍රවාදයේ පවතී. ඒ සංවේදනීය ඉතිහාසය ගුලි වී ඇත්තේ යෝධ ඇළ දිගේය.
කලාවැවේ උපතට මුල වී ඇති කලාඔය මහාවංශයෙන් හඳුන්වා ඇත්තේ ‘ගෝන නදී’ වශයෙනි. ප්‍රථම සියවස වන විට කලාවැව සහ බළලු වැව පැවැතියේ වැව් වශයෙන් නොව – විල් වශයෙනි. ටොලමි ලංකා සිතියම නිර්මාණය කළ යුගයේ මෙහි පැමිණි දේශාටකයෙකු වූත් ‘ප්ලීනි’ (Pliny) තැප්‍රබෝන් රටේ (ශ්‍රී ලංකාවේ) ‘මෙගිස්බා’ (Megisba) නමින් විලක් ගැන සඳහන් වේ. පසු කලක කලාවැව හා බළලු වැව බවට පත් වූයේ මේ විල් ය.
