විශ්වය යනු දුක මත පිහිටි දෙයක් බව බුදුන් වහන්සේ පැවසූහ. ‘දුක්ඛේ ලෝකෝ පතිට්ඨිතො’ ලෝකය සම්පූර්ණයෙන්ම පවතින්නේ චලනය වීම මතයි. ‘විවට්ටට්ඨායි’ යනුවෙන් ලෝකය සකස් වන යුගය හඳුන්වනු ලැබේ. ‘විවට්ට’ යුගය යනු ලෝකය විකාශනය වී සංවර්ධනය වී ඇති යුගය යි. ‘සංවට්ටට්ඨායි’ යුගයේ දී සමහර ලෝක විනාශයට පත් වනවා.
බුදුරජාණන් වහන්සේ රෝහිතස්ස සූත්‍රයේ දී රෝහිත දිව්‍ය පුත්‍රයාට දේශනා කර සිටින්නේ කිසිම දිනක මේ විශ්වයේ කෙළවරක් දැකීමට නොහැකි අතර, යම් කෙනෙකුට ලෝකය දැකීමට අවශ්‍යනම් බඹයක් පමණ වූ මේ ශරීරය තුළම එය දැකිය හැකි බවයි. ලෝකයත්, ලෝකයේ ඇති වීමත්, ලෝකයේ නැවැත්මත්, ලෝකය නැවැත්වීමේ මාර්ගයත්, මේ බඹයක් පමණ වූ ශරීරය තුළම දැකගත හැකි යි යනුවෙනි.
විශ්වය සාමාන්‍ය නුවණින් විස්තර කළ නොහැකි ය. බුදුන් වහන්සේ ලෝකය යනුවෙන් නිර්වචනය කරන ලද්දේ ‘ලුජ්ජති පලුජ්ජතී’ ති ලෝකෝ’ යනුවෙනි. එනම් කැඩෙන – බිඳෙන ස්වභාවයෙන් පත්වන දේ ලෝකයයි, යනු යි.
විද්‍යාඥයින් විසින් පිටසක්වළ යනුවෙන් හඳුන්වන්නේ මේ විශ්වයමයි. බටහිර නවීන විද්‍යාවට බුදුරදුන් දෙසූ විස්තර ගෝචර වී නොමැත.
බුදුරජාණන් වහන්සේ විසින් මේ පිළිබඳ ඉතා පැහැදිලි හා ගැඹුරු විග්‍රහයක් ඉදිරිපත් කරනවා. විශේෂයෙන් සමහර විෂය පිළිබඳ අනවශ්‍ය ලෙස නොසිතන ලෙස බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කළහ. ඒවා නම් ලෝක විෂය, ධ්‍යාන විෂය, බුද්ධ විෂය හා කර්ම විෂය හා සෘද්ධි විෂය යි.
එසේම, බුදුරජාණන් වහන්සේ රෝහිතස්ස සූත්‍රයේ දී රෝහිත දිව්‍ය පුත්‍රයාට දේශනා කර සිටින්නේ කිසිම දිනක මේ විශ්වයේ කෙළවරක් දැකීමට නොහැකි අතර, යම් කෙනෙකුට ලෝකය දැකීමට අවශ්‍යනම් බඹයක් පමණ වූ මේ ශරීරය තුළම එය දැකිය හැකි බවයි.
ලෝකයත්, ලෝකයේ ඇති වීමත්, ලෝකයේ නැවැත්මත්, ලෝකය නැවැත්වීමේ මාර්ගයත්, මේ බඹයක් පමණ වූ ශරීරය තුළම දැකගත හැකි යි යනුවෙනි.
චින්තා සූත්‍රයේ දී බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කරන්නේ, ලෝකය ගැන හිතන්නට ගොස් පිස්සු හැදුණු මිනිසකු පිළිබඳව යි. සුබග නම් පුද්ගලයා ගං තෙරක් ළඟ ඉඳගෙන ලෝකය පිළිබඳ හිතමින් සිටී.
කවදාවත් දකින්නට නොලැබුණු අමුතුම ජීවීන් කොටසක් පැමිණ නෙළුම් කොළයක් යට සැඟවෙන අයුරු සුබගට දකින්නට ලැබෙනවා. ඔහු හිතනවා තමන්ට පිස්සු නිසා තමා මේ වගේ දර්ශන දුටු බව. අනික් පිරිසට මේ ප්‍රවෘත්තිය ප්‍රකාශ කරද්දී ‘උඹට පිස්සු නිසා වෙන්නැති’ යනුවෙන් කීමට ඔවුහු පෙළඹෙති.
බුදුන් වහන්සේට මේ ප්‍රවෘත්තිය අසන්නට ලැබෙනවා. ඉන්පසුව බුදුන් වහන්සේ ‘මහණෙනි යැයි අමතා, ‘මේ මිනිසා කියන්නේ ඇත්ත. පිටසක්වළ ජීවත්වන සුර – අසුරයන් අතර යුද්ධයකින් අසුරයන් පැරැදී නෙළුම් කොළය යට සැඟවුණු බව සත්‍යයකි.
අද වුණත් බොහෝ විට ආලෝක සහ වෙනත් ජීවීන් පැමිණි බවට එක් එක් මත ප්‍රකාශ වෙනවා. ඒවා සම්පූර්ණයෙන් අසත්‍යයැයි බැහැර කළ නොහැකියි.
එවැනි දේ සාමාන්‍ය මනුෂ්‍යයන්ට ගෝචර නොවන නිසා විස්මිත ස්වභාවයට පත්වනවා. එනිසා බුදුන් වහන්සේ දේශනා කරන්නේ චතුරාර්ය සත්‍ය ගැනම සිතන ලෙසයි.
විශ්වය යනු දුක මත පිහිටි දෙයක් බව බුදුන් වහන්සේ පැවසූහ. ‘දුක්ඛේ ලෝකෝ පතිට්ඨිතො’ ලෝකය සම්පූර්ණයෙන්ම පවතින්නේ චලනය වීම මතයි.
‘විවට්ටට්ඨායි’ යනුවෙන් ලෝකය සකස් වන යුගය හඳුන්වනු ලැබේ. ‘විවට්ට’ යුගය යනු ලෝකය විකාශනය වී සංවර්ධනය වී ඇති යුගය යි. ‘සංවට්ටට්ඨායි’ යුගයේ දී සමහර ලෝක විනාශයට පත් වනවා.
අපගේ මනුෂ්‍ය ලෝකයේ එක් කොටසක් ලෙස අපරගෝයාන, උතුරුකර, පූර්ව විදග්ධවල ජීවත්වන්නේ අමුතු ජීවින් කොටසක් නොවේ. ජම්බුද්වීපයෙහි ජීවත් වන්නේත් මිනිස්සු කොට්ඨාසයකි. බරණැස උතුරුකුරු දිවයිනේ මිනිසුන්ගේ ආයුෂ අවුරුදු පන්සියයක් වන අතර ඔවුන් මහා පුණ්‍ය ශක්තියෙන් ඉපදුණු කොටසකි. ඔවුන් නිරන්තරයෙන් පංචශීලය ආරක්ෂා කරන අතර රූප සම්පත්තියෙන් අපට වඩා උසස්ය. ලෝකයේ විකාශනය හා නැවැත්ම පිළිබඳ ‘සත්තසූරියුග්ගමන සුත්‍රයේ’ පැහැදිලිව විස්තර කර ඇත.
චූලනිකා සහස්‍ර ලෝකය යනු ඉරවල් හා සඳවල් දහසක එකතුවකි. සහස්සී චූලනිකා සහසක් එකතු වී ද්වි සහස්සී මජ්ඣිමා ලෝක ධාතුව සෑදේ. මෙම ප්‍රදේශය බුදුවරුන් වහන්සේට පමණක් විෂය වේ.
බුදුවරයකුට උන් වහන්සේ ගේ ශාරීරා ලෝකයෙන් සහ කටහඬින් මජ්ඣිමා ද්විසහස්සී ලෝක ධාතුව දක්වා ආලෝකය හා ශබ්දය නිකුත් කිරීමේ හැකියාව තිබේ.
බුදුරජාණන් වහන්සේ මවුකුස පිළිසිඳ ගැනීම, බිහිවන අවස්ථාව, අභිනිෂ්ක්‍රමණය, බුදුවීම, දම්සක් පැවතුම්, ආයු සංස්කාර අත්හැරීම, පිරිනිවන් පෑම ආදී අවස්ථාවලදී ද්වි සහස්සී මජ්ඣිමා ලෝක ධාතුව දක්වා කම්පනයක් ඇතිවේ. එය හඳුන්වන්නේ ‘ජාති ක්ෂේ්ත්‍රය’ ලෙස යි.
තිසහස්සි මහා සහස්සි ලෝක ධාතුව ලෙස හඳුන්වන්නේ, ද්වි සාස්සි මජ්ඣිමා ලෝක ධාතු දහසක්, එක්ව සෑදී ඇති ලෝක ධාතුවටයි. ඒ ලෝක ධාතුව තුළ බුදුවරයන් වහන්සේට ආනා ක්ෂේත්‍රය (කීර්තිය පැතිරවිය හැකි ප්‍රදේශය) ලෙස හඳුන්වනු ලබනවා.
අටානාටිය, ඉසිගිලි සූත්‍රය, ධජග්ග සූත්‍රය, ඛන්ධ සූත්‍රය, ;මීර හා මෙත්ත, රතන යන සූත්‍රවල බලය මේ ප්‍රදේශ දක්වා පැතිරෙයි. එය බුද්ධ ශාසනය පවතින තෙක් පවතියි. මින් පැහැදිලි වන්නේ එක් ඉරකින් හා හඳකින් ආලෝකය පැතිරෙන්නේ එක් මත්‍රාවයකට පමණක් බවයි.
එවැනි මාත්‍රාවාට දහසක් පවතියි. මත්‍රාවාට දස ලක්ෂයක්, ද්වි සහස්සි මජ්ඣිමා ලෝක ධාතුවකි. එවැනි ලෝක ධාතු දස ලක්ෂයක් පවතියි. සද්විසහස්සි මජ්ඣිමා ලෝක ධාතු දහසක් මාත්‍රාවට සියක් කෝටියකි. එවැනි කෝටි සියයක් සක්වල කෝටි සියයකි. මේ අනුව විශ්වයේ ඇති පුළුල්භාවය අවබෝධ කරගත හැකිය.
විද්‍යාවේ දී සහස්සී ලෝක ධාතුව හඳුන්වන්නේ ක්ෂීර පථය නමිනි. විශ්වය පිළිබඳ බුදුන් වහන්සේ සංඛාර උපත්ති සුත්‍රයේදී දේශනා කළ සේක.
මේ ලෝකය දැනගත්බව, අවබෝධ කරගත් බව යන්න ලෝක විදූ යන අර්ථයෙන් බුදුන් වහන්සේ හඳුන්වනු ලබනවා. එහිදී සත්ත්ව ලෝකය, සංඛාර ලෝකය, අවකාශ ලෝකය යන ඒවා අවබෝධ කරගත් සේක.
විශ්වයේ පැවැත්ම ගැන අග්ගඤ්ඤ සූත්‍රයේ විස්තර රැසක් සඳහන් වෙ
බුදු හිමියන්ගේ විශ්වීය දැනුම පිලිබද කියැවෙන බුදු ගුණය ලෝකවිදූ ගුණයයි. අපි ලෝකවිදූ ගුණය බුදුරජාණන් වහන්සේ ලෝකවිදූ වන්නේ මේ අයුරිනි.
ඒ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙසේද ලෝක විදූ නම් වන සේක.
1. ස්වාමීනී, භාග්‍යවතුන් වහන්ස ඔබ වහන්සේ ස්කන්ධ ලෝකය සර්වප්‍රකාරයෙන් අවබෝධ කළ බැවින් ලෝක විදූ නම් වන සේක.
2. ස්වාමීනී, භාග්‍යවතුන් වහන්ස ඔබ වහන්සේ රූපස්කන්ධ ලෝකය සර්වප්‍රකාරයෙන් අවබෝධ කළ බැවින් ලෝක විදූ නම් වන සේක.
3. ස්වාමීනී, භාග්‍යවතුන් වහන්ස ඔබ වහන්සේ වේදනාස්කන්ධ ලෝකය සර්වප්‍රකාරයෙන් අවබෝධ කළ බැවින් ලෝක විදූ නම් වන සේක.
4. ස්වාමීනී, භාග්‍යවතුන් වහන්ස ඔබ වහන්සේ සංඥාස්කන්ධ ලෝකය සර්වප්‍රකාරයෙන් අවබෝධ කළ බැවින් ලෝක විදූ නම් වන සේක.
5. ස්වාමීනී, භාග්‍යවතුන් වහන්ස ඔබ වහන්සේ සංස්කාරස්කන්ධ ලෝකය සර්වප්‍රකාරයෙන් අවබෝධ කළ බැවින් ලෝක විදූ නම් වන සේක.
6. ස්වාමීනී, භාග්‍යවතුන් වහන්ස ඔබ වහන්සේ විඤ්ඤාණස්කන්ධ ලෝකය සර්වප්‍රකාරයෙන් අවබෝධ කළ බැවින් ලෝක විදූ නම් වන සේක.
7. ස්වාමීනී, භාග්‍යවතුන් වහන්ස ඔබ වහන්සේ ලෝක ස්වභාවය අවබෝධ කළ බැවින් ලෝක විදූ නම් වන සේක.
8. ස්වාමීනී, භාග්‍යවතුන් වහන්ස ඔබ වහන්සේ ලෝක සමුදය අවබෝධ කළ බැවින් ලෝක විදූ නම් වන සේක.
9. ස්වාමීනී, භාග්‍යවතුන් වහන්ස ඔබ වහන්සේ ලෝක නිරෝධය අවබෝධ කළ බැවින් ලෝක විදූ නම් වන සේක.
10. ස්වාමීනී, භාග්‍යවතුන් වහන්ස ඔබ වහන්සේ ලෝක නිරෝධ උපාය අවබෝධ කළ බැවින් ලෝක විදූ නම් වන සේක.
11. ස්වාමීනී, භාග්‍යවතුන් වහන්ස ඔබ වහන්සේ සත්වලෝකය අවබෝධ කළ බැවින් ලෝක විදූ නම් වන සේක.
12. ස්වාමීනී, භාග්‍යවතුන් වහන්ස ඔබ වහන්සේ සියලු සත්වයෝ ආහාරය පිහිට කොට ඇත්තේයැයි එක් වැදෑරුම් ලෝකය අවබෝධ කළ බැවින් ලෝක විදූ නම් වන සේක.
13. ස්වාමීනී, භාග්‍යවතුන් වහන්ස, ඔබ වහන්සේ නාම රූප නම් වූ දෙවැදෑරුම් ලෝකය අවබෝධ කළ බැවින් ලෝක විදූ නම් වන සේක.
14. ස්වාමීනී, භාග්‍යවතුන් වහන්ස ඔබ වහන්සේ ත්‍රිවිධ වේදනා (සුඛ, දුක්ඛ, උපේක්‍ෂා) නම් වූ තෙවැදෑරුම් ලෝකය අවබෝධ කළ බැවින් ලෝක විදූ නම් වන සේක.
15. ස්වාමීනී, භාග්‍යවතුන් වහන්ස ඔබ වහන්සේ සතර ආහාර නම් වූ සතර වැදෑරුම් ලෝකය අවබෝධ කළ බැවින් ලෝක විදූ නම් වන සේක. (කබලිංකාර ආහාර, ඵස්ස ආහාර, මනෝ සංචේතනා ආහාර, විඤ්ඤාණ ආහාර)
16. ස්වාමීනී, භාග්‍යවතුන් වහන්ස ඔබ වහන්සේ පංච උපාදානස්කන්ධ නම් වූ පස්වැදෑරුම් ලෝකය අවබෝධ කළ බැවින් ලෝක විදූ නම් වන සේක.
17. ස්වාමීනී, භාග්‍යවතුන් වහන්ස ඔබ වහන්සේ අධ්‍යාත්මික ආයතන සය නම් වූ (චක්ඛු, සෝත, ඝාණ, ජීව්හා, කාය, මන) සය වැදෑරුම් ලෝකය අවබෝධ කළ බැවින් ලෝක විදූ නම් වන සේක.
18. ස්වාමීනී, භාග්‍යවතුන් වහන්ස ඔබ වහන්සේ සත්ත විඤ්ඤාණට්ඨිති නම් වූ සත් වැදෑරුම් ලෝකය අවබෝධ කළ බැවින් ලෝක විදූ නම් වන සේක.
19. ස්වාමීනී, භාග්‍යවතුන් වහන්ස ඔබ වහන්සේ අෂ්ටලෝක ධර්මය නම් වූ අෂ්ට වැදෑරුම් ලෝකය අවබෝධ කළ බැවින් ලෝක විදූ නම් වන සේක.
20. ස්වාමීනී, භාග්‍යවතුන් වහන්ස, ඔබ සත්තාවාස නම් වූ නව වැදෑරුම් ලෝකය අවබෝධ කළ බැවින් ලෝක විදූ නම් වන සේක.
21. ස්වාමීනී, භාග්‍යවතුන් වහන්ස ඔබ වහන්සේ දස ආයතන නම් වූ දස වැදෑරුම් ලෝකය අවබෝධ කළ බැවින් ලෝක විදූ නම් වන සේක.
22. ස්වාමීනී, භාග්‍යවතුන් වහන්ස ඔබ වහන්සේ දොළොස් ආයතන නම් වූ දොළොස් වැදෑරුම් ලෝකය අවබෝධ කළ බැවින් ලෝක විදූ නම් වන සේක.
23. ස්වාමීනී, භාග්‍යවතුන් වහන්ස ඔබ වහන්සේ අටලොස් ධාතු නම් දහ අට වැදෑරුම් ලෝකය අවබෝධ කළ බැවින් ලෝක විදූ නම් වන සේක.
24. ස්වාමීනී, භාග්‍යවතුන් වහන්ස ඔබ වහන්සේ සංස්කාර ලෝකය අවබෝධ කළ බැවින් ලෝක විදූ නම් වන සේක.
25. ස්වාමීනී, භාග්‍යවතුන් වහන්ස ඔබ වහන්සේ සත්ව ලෝකය අවබෝධ කළ බැවින් ලෝක විදූ නම් වන සේක.
26. ස්වාමීනී, භාග්‍යවතුන් වහන්ස ඔබ වහන්සේ කාම ලෝකය අවබෝධ කළ බැවින් ලෝක විදූ නම් වන සේක.
27. ස්වාමීනී, භාග්‍යවතුන් වහන්ස ඔබ වහන්සේ සතර අපාය (නරක, තිරිසන්, අසුර, ප්‍රේත) අවබෝධ කළ බැවින් ලෝක විදූ නම් වන සේක.
28. ස්වාමීනී, භාග්‍යවතුන් වහන්ස ඔබ වහන්සේ මනුලොව, සදෙව්ලොව අවබෝධ කළ බැවින් ලෝක විදූ නම් වන සේක.
29. ස්වාමීනී, භාග්‍යවතුන් වහන්ස ඔබ වහන්සේ රූපලෝකය (බඹලොව 16) අවබෝධ කළ බැවින් ලෝක විදූ නම් වන සේක.
30. ස්වාමීනී, භාග්‍යවතුන් වහන්ස ඔබ වහන්සේ අරූප ලෝකය අවබෝධ කළ බැවින් ලෝක විදූ නම් වන සේක.
31. ස්වාමීනී, භාග්‍යවතුන් වහන්ස ඔබ වහන්සේ සඤ්ඤා ලෝකය අවබෝධ කළ බැවින් ලෝක විදූ නම් වන සේක.
32. ස්වාමීනී, භාග්‍යවතුන් වහන්ස ඔබ වහන්සේ අසඤ්ඤා ලෝකය අවබෝධ කළ බැවින් ලෝක විදූ නම් වන සේක.
33. ස්වාමීනී, භාග්‍යවතුන් වහන්ස ඔබ වහන්සේ නෙව සඤ්ඤා නාසඤ්ඤා ලෝකය අවබෝධ කළ බැවින් ලෝක විදූ නම් වන සේක.
34. ස්වාමීනී, භාග්‍යවතුන් වහන්ස ඔබ වහන්සේ ඒකවෙකාර ලෝකය අවබෝධ කළ බැවින් ලෝක විදූ නම් වන සේක.
35. ස්වාමීනී, භාග්‍යවතුන් වහන්ස ඔබ වහන්සේ චතු වෝකාර ලෝකය අවබෝධ කළ බැවින් ලෝක විදූ නම් වන සේක.
36. ස්වාමීනී, භාග්‍යවතුන් වහන්ස ඔබ වහන්සේ පංචවෝකාර ලෝකය අවබෝධ කළ බැවින් ලෝක විදූ නම් වන සේක.
37. ස්වාමීනී, භාග්‍යවතුන් වහන්ස ඔබ වහන්සේ අවකාශ ලෝකය අවබෝධ කළ බැවින් ලෝක විදූ නම් වන සේක.
38. ස්වාමීනී, භාග්‍යවතුන් වහන්ස ඔබ වහන්සේ මේ ලෝක ධාතුව අවබෝධ කළ බැවින් ලෝක විදූ නම් වන සේක.
39. ස්වාමීනී, භාග්‍යවතුන් වහන්ස ඔබ වහන්සේ දස දහසක් ලෝක ධාතුව අවබෝධ කළ බැවින් ලෝක විදූ නම් වන සේක.
40. ස්වාමීනී, භාග්‍යවතුන් වහන්ස ඔබ වහන්සේ කෝටි ලක්ෂයක් ලෝක ධාතුව අවබෝධ කළ බැවින් ලෝක විදූ නම් වන සේක.
41. ස්වාමීනී, භාග්‍යවතුන් වහන්ස ඔබ වහන්සේ අනන්ත ලෝක ධාතුව අවබෝධ කළ බැවින් ලෝක විදූ නම් වන සේක.
මාගේ බුදුරජාණන් වහන්සේ ලෝක විදූ නම් වන සේක!
මාගේ බුදුරජාණන් වහන්සේ ලෝක විදූ නම් වන සේක!
මාගේ බුදුරජාණන් වහන්සේ ලෝක විදූ නම් වන සේක!
සාධු…..! සාධු…..! සාධු……!
( බුදුසරණ පුවත්පත ඇසුරිනි)
අනන්ත බුදුගුණ බෙපෙන් තුන් ලොවම සැනසේවා … …
මම සත්වයාට මොක්සුව පතන එරන්ද ලක්මාල්ද සිල්වා …